Anadolu Mitolojisi Sözlüğü

Anadolu’nun göbeğinde yer alan Çatalhöyük, tarımsal yerleşimden kent yerleşimine geçilen dünyanın en eski kenti kabul edilmektedir. Arkeolojik kazılarda ana tanrıça heykelinin yanında bulunan hayvan özellikle boğa sembolleri, ana tanrıça kültünün yanı sıra erkek verimlilik sembollerinin de kullanıldığı gök ve savaş tanrısının boğa formunda sembolize edildiğini düşündürmektedir. Anadolu uygarlığının Yunanistan ve Girit uygarlıklarını etkilediği hatta geliştirdiği sanılmakta bir başka deyişle Çatalhöyükteki boğa figürlerinin Girit’te Minotauros’a dönüştüğü, beş bin yıl içerisinde Anadolu’dan batıya doğru kültürel ve inanç kalıpları ihraç edildiği düşünülmektedir.

Hititler kimdir? Hitit din ve Mitolojisi

Anadolu’ya MÖ 1600-1180 arasında egemen olan Hititler Mezopotamya uygarlıklarının yanı sıra Hatti ve Hurri kültürlerinden etkilenmiş, fethettikleri topraklar ile komşu devletlerin tanrılarına gösterdikleri saygıdan dolayı bin tanrılı halk olarak anılmışlardır. Hint-Avrupa halkları gibi Hititler’inde panteonlarının lideri eril bir fırtına tanrısı olmakla birlikte Hattilerden ödünçledikleri sanılan güneş tanrıçasına da büyük önem vermişlerdir. Fırtına tanrısı devletin çeşitli bölgelerinde yerelleşmiş farklı yörelerde çok sayıda varyantı ortaya çıkmıştır. İmparatorluğun genişlemesiyle birlikte Suriye ve Mezopotamya tanrı ve tanrıçalarının benzimsenmesiyle senkretik bir inanç yapısı gelişmeye başlamış, tanrılar kaluti adı verilen daireler içerisinde gruplaştırılmıştır. Kökleri Hint-Avrupalı kavimlerle bağlantılı özgün tanrılara (Aşertu ‘yılan’, Apulunas ‘güneş’, Pahnur ‘ateş’, Şupppilulia ‘su’, Lelvani ‘savaş’, Aruna ‘deniz) sahip oldukları gibi kendilerinden önce var olan Anadolu tanrılarını benimseyen çok tanrıcı ve putperest Hitit uygarlığı Asurlular tarafından ortadan kaldırılmıştır.

Hurriler

MÖ 3. Binyılda Van gölü civarında büyük bir devlet kurup zamanla güneye inen Hurrilerin panteonunda baş tanrı Kumarbi’nin yanı sıra Gök tanrısı Teşup ile eşi Gök tanrıçası Hepat yer almaktadır.

Frigyalılar

Trak asıllı bir kavim olup Antik Çağ’da Troya dâhil Güneybatı Anadolu’da yaşayan Frigyalılar veya Frigler, ana tanrıça Kybele’ye tapınmaktaydılar. Sonrada Dionysos’u da tanrı olarak kabul eden Frigyalıların Galli adlı hadım rahipleri kendilerini hadım ederek Kybele’ye adıyorlardı.

Anadolu Mitolojisi Sözlüğü

Aas kader tabletlerini saklayan Hurri bilgelik tanrısının adıdır.

Âb-ı Hayat Bir Ermeni efsanesine göre Bingöl ilinin eski adı olan ‘Çapakçur’ ab-ı hayat suyunun bin parçaya bölünmesiyle ortaya çıkmıştır.

Bingöl’de yörede ölen bir kuşun, Kuş gölüne düştükten sonra canlanarak uçtuğuna inanıldığından göl suyunun ab-ı hayat olduğu inancı bulunmaktadır.

Evliya Çelebi, Bingöl’de bulunan diğer göllerin sularının özelliklerini şöyle sıralamıştır (Yurt 1363):

• Harem Gölü: Bu gölde yıkanan kadınlar yağlı ve güçlü olur, çocuk doğururken zorlanmaz.
• Er Gölü: Bu gölde yıkanan erkekler güç kazanırlar.
• Kıllı Gölü: Bu gölde yıkananın vücudu kıllanır.
• Miskin Gölü: Cüzam hastalığını iyileştirir.
• Minarmak Gölü: Sara hastalığını iyileştirir.
• Muhannes Gölü: Bu gölün suyunu içenler korkak olur.
• Cebbar Gölü: Bu gölün suyunu içen insan veya hayvan acımasız olur.
• İçme Gölü: Günde üç kez içen ishal olur.
• Ayn-ül hayat: Yedi kez bu gölün suyunu içen bütün hastalıklarından kurtulur.
• Sallabaş Gölü: Bu gölün suyunu içenlerin başı sallanır.
• Hatun Gölü: Bu gölün suyunu içen kadınlar gebe kalır.
• Sentban Gölü: Bu gölün suyunu içenler kötü huylu ve öfkeli olur.
• Kasım Gölü: Göl dibinde bulunan altın gümüş gibi değerleri maddeleri çıkarmaya çalışanlar boğulurlar.
• Kerkes Gölü: Akbabaların uğrak yeri olan bu gölü içenin sakalı beyazlar.
• Zırnık Gölü: Bu gölün suyunu içenin kılları dökülür.
• Şur Gölü: Bu gölün suyu yemeklere lezzet katar.

Aka Ana tanrıçanın adıdır.

Amygdalus Frigyalılar tarafından kutsal sayılan badem ağacına verilen isimdir.

Ana Tanrıça Bereket tanrıçası Kybele olarak da bilinen tabiatın dolayısıyla yeryüzündeki hayatın kaynağıdır. Çeşitli halkların mitolojilerinde Gaia, Demeter, İsis, Tellus, Kali, Kihuakoatl adlarıyla bilinmektedir.

Appuş, Abbuş Hitit efsanelerinde yeni doğan iki oğluna iyilik ve kötülük adlarını veren zengin bir adamın adıdır. Ölümünden sonra kötülük, bir inek dışında babasının tüm mallarını alarak kaçmıştır.

Apulunus Hitit halkının inanışında kapı ve geçitlerin koruyucu tanrısının adıdır.

Aranzahas Hurri/Hitit halklarının inanışında Anu ile göklerin babası Kumarbi’nin çocukları olup fırtına tanrısı Tasmisus’un da kardeşidir.

Ararat Yaratıcı tanrının ve ülkenin en yüksek dağının (Ağrı dağı) adıdır.

Archigalle Erkeklik organlarını Kybele heykelinin önüne atan hadım rahipler olan galelerin liderinin adı olup Frigya dilinde ‘baba’ anlamındadır.

Argandene Keresaspa tarafından öldürülen bir iblisin adıdır.

Arinna, Arinnitti, Varusemu Hitit inanışında güneş ve savaş tanrıçasının adı olup, gök tanrısı Tarhun’un eşi, krallığın koruyucusudur.

Arma Hitit-Luvi halklarının inanışında Ay tanrısının adı (Hurri Kusuh) olup sırtında bir çift kanat ve başında hilal motifli bir şapkayla tasvir edilmiştir.

Artinis Urartu güneş tanrısının adıdır. Artinis, Haldi ve Theispas adlı Urartu tanrıları Hint Avrupa kökenli değildir.

Aruna Hitit kökenli deniz tanrısı olup, şifa tanrıçası Aruna’nın oğludur.

Askaenos Frig Ay tanrısı Men’in diğer adıdır.

Astabi, Astabis Hurri savaş tanrısının addır.

Attis, Atis, Attes, Atys MÖ 500-MS 400 arasında Firigya’da tapınılıp, ölümü ve dirilişi kışın bitip baharın gelişini müjdeleyen bereket tanrısının adıdır. Friglerin düzenledikleri bahar festivallerinde onurlandırılmış, Yunan ve Roma kültürlerine de adapte olmuş, Roma İmparatorluğunda MS 2. yüzyılda güneş tanrısı kabul edilmiştir. Frigya mitolojisinde Attis, Hermaphrodite Agdistis ve ırmak tanrısı Sangarios’un kızı olan Nana’nın oğludur. Dar kıyafetler giyen, elinde bir çoban asası ve Frig başlığıyla tasvir edilmiştir.

Frig tanrısının kökleri bereket tanrıçası Büyük Ana ‘Kybele’ ve Sümerlerin bereket tanrısı ‘Tammuz’ ile ilgili olması muhtemeldir.

Azzi, Azzi-Hayaşa Hitit kaynaklarında Karasu vadisini çevreyen bölgeye verilen isimdir.

Bagos Paparos Frigya halkının inanışında bir gök tanrısının adıdır.

Bagvarti Urartu kökenli koruyucu tanrı Haldi’nin eşi olan tanrıçanın adıdır.

Bellona Kybele’nin maiyetindeki Kapadokya tanrıçalarından birisidir.

Berekyndai, Berekynthai Frigya’da Magna Mater’in (Ana tanrıça Kibele) hizmetkârlarının adıdır.

Buriyas İklim tanrısının adı olup Akkad tanrısı Adad ile benzerdir. Bkz. Burijas

Çatalhöyük Tarımsal yerleşimden kent yerleşimine geçilen dünyanın en eski kenti olan Çatalhöyük Anadolu’nun göbeğinde yer almaktadır. Çatalhöyük kazılarında ana tanrıça heykelinin yanında bulunan hayvan özellikle boğa sembolleri, ana tanrıça kültünün yanı sıra erkek verimlilik sembollerinin de kullanıldığı gök ve savaş tanrısının boğa formunda sembolize edildiğini düşündürmüştür. Anadolu uygarlığının Yunanistan ve Girit uygarlıklarını etkilediği hatta geliştirdiği sanılmakta, bir başka deyişle Çatalhöyük’teki boğa figürlerinin Girit adasında Minotauros’a dönüştüğü, beş bin yıl içerisinde Anadolu’dan batıya doğru kültürel ve inanç kalıpları ihraç edildiğine inanılmaktadır. Hititler MÖ 2000-1300 tarihleri Anadolu’ya yerleşmiş Hint-Avrupa kökenli bir halk olup, gerek Hitit gerekse Orta Anadolu’nun kendilerinden önceki sakinleri olan Hattiler ve Karadeniz bölgesinde yaşayan komşuları Kaşkalar hakkında bilgiler Hitit yazıtlarında bulunmuştur.

Dindymene, Sipylene Tanrıça Kybele’nin isimlerinden birisi olup aynı zamanda Frigya’da bulunan ve Kybele ve Rhea kültü ile ilgili bir dağın da adıdır. Yunanca metinlerde dağın adı Dindymon ve Dindymus formlarında da geçmektedir (Pliny Tabiat Bilgisi V.142; Sextus Propertius, III.22.3)

Diounsis Yunan panteonuna Dionysos adıyla kabul edilen bir Frig Tanrısının adı olup, Zemelo’nun oğludur.

Galli Frigya ana tanrıçası Kibele’nin rahiplerine verilen isimdir (çoğul formu: Gallus). Galli rahipleri tanrıçayla özdeşleşmek adına kendilerini hadım ederlerdi. Yunan kültürü üzerinden Roma’ya taşınmış ve orada Korybante adını almıştır.

Gul Ses, Gul Ases Hitit kader tanrıçasının adı olup Hurri tanrıçası ‘Hutena’ ile ilişkili ve ‘Yazıcılar’ anlamına geliyor olmalıdır.

Güneş Kursu MÖ 3.500-2.000 tarihleri arasında İç Anadolu bölgesinde rastlanan tunçtan güneş tasvirlerinin adıdır.

Haldi, Khaldi Urartu inanışındaki en önemli tanrının adı olup, Theispas ve Artinis’le birlikte Urartu panteonundaki üç tanrıdan birisidir. Urartular kendilerini Haldi’nin çocukları olarak gördüğü için Haldiyalılar olarak adlandırılmıştır.

Halikarnassos Anıt Mezarı Karya bölgesinin İranlı şatrabı Maussollos’un Halikarnassos’ta (bugünkü Bodrum) MÖ 351 yılında yapılan beyaz mermerden yapılan 45 m yüksekliğindeki anıt mezarının adı olup, eski dünyanın yedi harikasından birisi kabul edilmektedir. Bu sebepten dolayı Şatrap Maussollos’un (Μosolos) adı zamanla batı dillerinde tüm büyük mezarları tanımlamak için kullanılmaya başlanmıştır.

Yunan mimarlar Satyrus ile Pythius tarafından MÖ 377-353 yılları arasında hüküm süren kral Mausolus’un ölümünden sonra başlanıp 3 yılda (MÖ 350) bitirilmiştir.

Halki Hitit halkının inanışında tahıl ve şarap tanrısının adı olup, Hititçe ‘arpa’ anlamına gelmektedir.

Halkis Hitit inanışında bir yemin tanrısının adıdır.

Hannahannas Hitit halkının inanışında ana tanrıçanın adı olup, Hititçe ‘Anneanne’ anlamındadır. Telipinu kaybolduğunda onu bulması için bir arı göndermiştir.

Hanvasuit Hitit tahtının koruyucu tanrıçasının adı, kral yönetim hakkını bu tanrıya dayandırır.

Hapantalli Koruyucu bir Hatti tanrısının adıdır.

Hapantalliyas Koruyucu bir Hitit tanrısının adıdır.

Hasameli, Hasammeli Hitit halkının inanışında demircilik tanrısının adıdır.

Hazzi Hitit ve Hurri halklarının inanışında iklim tanrısının maiyetindeki bir dağ tanrısının adıdır.

Hedammu Hurri halkının inanışında denizde yaşayan yılan formunda açgözlü bir iblisin adıdır.

Hepat Hurri gök tanrıçası Hepit’in Hitit panteonundaki adıdır.

Hepat, Hapatu Hurri halkının inanışında bereket ve güzellik tanrıçasının adı olup tanrı Teşub’un karısıdır. Gök tanrıçası Hepit ile özdeş olabilir.

Hepit Hurri halkının inanışında gök tanrıçanın adı olup, Romalılar tarafından Bellona olarak tanımlanmış ve Anadolu’da özellikle Komana civarında tapınılmıştır. Yunan tanrıçası Heba’nın öncülü olmalıdır.

Hitit Dini Hititler MÖ 2000-1300 tarihleri Anadolu’ya yerleşmiş Hint-Avrupa kökenli bir halk olup, gerek Hitit, gerekse Orta Anadolu’nun kendilerinden önceki sakinleri olan Hattiler ve Karadeniz bölgesinde yaşayan komşuları Kaşkalar hakkında bilgileri Hitit yazıtlarından öğrenilmiştir. Kökleri Hint-Avrupalı kavimlerle bağlantılı özgün tanrılara (Aşertu ‘yılan’, Apulunas ‘güneş’, Pahnur ‘ateş’, Şupppilulia ‘su’, Lelvani ‘savaş’, Aruna ‘deniz) sahip oldukları gibi kendilerinden önce var olan Anadolu tanrılarını benimseyen çok tanrıcı ve putperest Hitit uygarlığı Asurlular tarafından ortadan kaldırılmıştır.

Hurri Dini MÖ 3. Binyılda Van gölü civarında büyük bir devlet kurup zamanla güneye inen Hurrilerin panteonunda baş tanrı Kumarbi’nin yanı sıra Gök tanrısı Teşup ile eşi Gök tanrıçası Hepat yer almaktadır.

İllujanka, İlluyanka Hitit inanışında göklerden süzülerek gelip insanları cezalandırarak yeni bir dönemin başlamasına vesile olan ejderhanın adı olup, şimşek tanrısı tarafından gönderilen bir yıldırımla öldürülmüştür.

İrsirra Hurri halkının inanışında kader tanrıçasının adıdır.

İsdustaya Hatti inanışında insanların kaderini belirleyen bir tanrıçanın adıdır.

İştanu Bir Hitit güneş tanrısının adıdır.

Jarri Hitit inanışında bir salgın hastalık tanrısının adıdır.

Ka’it Hatti halkının yemin tanrısının adı olup, Hitit tanrısı Halkis ile benzerdir.

Kalkolitik Çağ Dini Tarihöncesi bakır çağı sitelerinde bulunan küçük heykeller dini amaçla putların yapıldığını, kadın -özellikle ana- heykellerinin çokluğu bir ana tanrıça inanışının yaygınlığını, mezarlarda ölenlerin yanında bulunan yiyecek ve giyeceklerin bir öte dünya fikrine sahip olunduğu şeklinde yorumlanmaktadır.

Kamrusepa, Kamruşşaba Hitit kökenli şifa tanrıçası olup deniz tanrısı Aruna’nın annesidir.

Kan Sürünme Kurban kanı bir kapta toplanılarak tapınan kişilerin üzerine saçılmaktadır.

Kanzaras Bir şifa tanrısının adıdır.

Karuiles siunes, Karuileş şiuneş Hitit panteonunda yemin tanrısının adı olup Suriye kökenli olmalıdır.

Kasku, Kaşku Hatti kökenli ay tanrısının adı olup, Hitit panteonuna da kabul edilmiştir.

Katazivuri Hatti halkının inanışında bir şifa tanrısının adıdır.

Kız Kulesi 1. Söylenceye göre Bizans İmparatoru bir kâhinden kızının yılan sokması sonucu öleceğini öğrenince denizin ortasında bu kuleyi inşa ettirerek korumak istemişse de, kuleye gönderilen bir sepete gizlenen bir yılan kızı sokarak öldürmüştür.

2. Battal Gazi, Bizans imparatorunun kızına aşık olunca tekfur kızını saklamak için bu kuleyi inşa ettirmiştir.

Kybele, Magna Mater, Megalenses ludi Frigya kökenli tabiat ve bereket tanrıçasının adıdır. Yunan kültürüne Rhea adıyla girmiş, sonradan Roma kültürüne de adapte olmuştur. Dinsel bilincin başlangıç aşamasında kadının yeni bir canlıyı dünyaya getirmesi olağanüstü bir olay olarak algılanmış dolayısıyla analık kutsanmış ve ‘ana tanrıça’ formuyla güç kazanmıştır.

Anadolu’da yapılan arkeolojik kazıalrda ana tanrıça kültürünün M.Ö. 6500-7000’lere kadar uzandığını ortaya çıkartmıştır. Bazen doğum yaparken de tasvir edilen Kyebe, analığı, dolayısıyla bereket, üretkenlik ve hayatın sürmesini simgelemektedir.

Margaret St, Antepli Margaritha, Marina Roma İmparatoru Diocletian döneminde (MS 284-305) Antep şehrinde bir pagan rahibin genç ve güzel kızıyken, Hıristiyanlığı seçmiş ve kendisiyle evlenmek isteyen şehrin Romalı komutanı Olybrius’un evlilik teklifini reddetmiş bu yüzden hapsedilmiştir. Hıristiyan sanatında çoğunlukla ayakları altında bir ejderha ile tasvir edilmekte olup, her yıl 20 Temmuz’da Katolik Kilisesi, 13 Temmuz’da Ortodoks kilisesi tarafından adına festival düzenlenmektedir.

Men Frigya Ay tanrısının adı olup, cennet ve yeraltı dünyasına hükmetmekte sağlıklı hayvan sürüleri ve bereketli hasattan sorumludur.

Metragyrtoi Kybele kültünü tüm Akdeniz bölgesine yayan flüt ve tef çalarak dilenen rahiplerin adıdır.

Moir Til’in kız kardeşinin adı olup, bir yılan tarafından sokularak öldürülmüştür.

Namni Hurri dağ tanrısının adı olup, Hazzi’nin kardeşidir.

Nana Kybele’nin adlarından birisidir.

Narik Hitit fırtına tanrılarından birisinin adı olup, Hepat’ın kocasıdır.

Pahhur Hititlerin yaratıcı olduğuna inandıkları ateş tanrısının adıdır.

Papaya İki Hatti kader tanrıçasından birisinin adıdır. (diğeri: Bkz. İsdustaya).

Pirva, Peruva At formunda tasvir edilen bir Hitit tanrısının adı olup, peruna (uçurum, sarp kayalık) kelimesiyle ilişkili olmalıdır.

Prulliya Tarım tanrısı Telepinu onuruna ilkbaharda düzenlenen festivalin adıdır.

Puduhepa Hitit kralı 3. Hatusuil’in karısı olup, Mısır ile Ulmi Teşup anlaşmasının imzalanmasını sağlamış, kocasının ölümünden sonra yakın doğunun en güçlü kadını olma özelliğini sürdürmüştür. Aynı zamanda güneş tanrıçası Arinna’nın rahibelerinden birisidir.

Rundas Hitit av ve talih tanrısının adı olup, pençelerinde yaban tavşanı taşıyan çift başlı bir kartal olarak tasvir edilmektedir.

Sandan Herakles’e Kilikya’da verilen isimdir.

Sarruma Hava/İklim tanrısı Tesub ile tanrıça Hebat’ın oğlu olan bir Hurri tanrısının adıdır. Kaplan üzerine binmiş ve elinde bir balta ile tasvir edilip adının kelime anlamı ‘dağların kralı’dır.

Sebitu Urartu tanrılarından birisi olup, hakkında pek bir şey bilinmemektedir.

Selardi Urartu ay tanrıçasının adıdır.

Seri ile Hurri ‘Gündüz ile Gece’ Hurri mitolojisinde şehir yıkıntılarında yaşayan kutsal boğanın adı olup iklim tanrısı Te Sub’un arkadaşıdır.

Sivini Urartu güneş tanrısının adı olup, Hurri panteonunda Simigi, Hitit panteonunda İstanu adlarıyla bilinmektedir.

Surpiulla Su kaynaklarının efendisi olan bir tanrının adıdır.

Suvaliyatta Hitit panteonunda yer alan fırtına tanrılarından birisidir.

Şahmeran, Şahmaran Yılanların efendisi olan insan başlı dev bir yılanın adı olup, çeşitli sırlara vakıf bilge bir tanrıça olduğuna inanılmaktadır.

Herodot’un İskit geleneğinde yarı kadın yarı yılan bir yaratıktan bahsetmesinin ardından (4: 219) Binbir Gece Masalları’nda (Mardrus, 1992: Vol.7, 68-131) rastlanan karakter, 1492 yılında Camasbname adıyla Sultan II. Murat için Abdi tarafından Osmanlıcaya, 1931 yılında Şahmeran Hikâyesi adıyla modern Türkçeye çevrilmiştir.

Efsaneye göre Danyal Hekim’in oğlu Camasb kötü karakterli arkadaşları tarafından bir kuyuya bırakılmış, kuyuda tünel kazarak kaçmaya çalışırken uyuyakalmıştır. Uyandığında etrafının yılanlarla çevrili olduğunu görmüş ve yılanların padişahı Şahmeran’ın huzuruna çıkarılmıştır. Şahmeran onun yeraltı dünyasından kurtulmasına yardım ederken yerini kimseye söylememesini tembih etmişse de, ülkenin hükümdarı hastalanıp şifasının tek çaresi şahmeranın eti olunca Camasb geri dönmek zorunda kalmıştır. Şahmeran’ın etini yiyen hükümdar iyileşmiş ve Camasb’ı kızıyla evlendirip veziri yapmıştır.

Adana’da aynı efsanenin bir varyasyonunda yılanlar padişahının Misis’te bir hamamda saklandığına ve yakalanıp gözleri çıkarılarak bölgenin hasta beyine yedirildiği, böylece adamın iyileştiğine inanılmaktadır.

Şahmeran gözü Anadolu efsanelerinde şifa kaynağı olarak görülmekteyse de Ortadoğu’da Yemliha olarak adlandırılan yaratığın sütünün şifa verdiğine inanılmaktadır.

Şaruma Hurri fırtına tanrısı Teşub ile gök tanrıçası Hepit’in oğlu olan bir tanrı adıdır.

Şeriş Hurri boğa tanrısının adıdır.

Şimege Hurri halkının güneş tanrısının adıdır.

Şivini Urartu Güneş Tanrısı’nın adıdır.

Tabalenos Antik Tabala kentinin koruyucu tanrısıdır.

Tarhunt Hitit halkının inanışında iklim tanrısının adı olup, aynı zamanda yağmur getiren bereket tanrısı olarak saygı görürdü. Bkz. Taru

Taru Hatti halkının inanışında bitkilerin yeşermesinden sorumlu tanrı Telipinu’nun oğlu olan iklim tanrısının olup, Tarhunt ile benzerlikler göstermektedir.

Tasmisu İklim tanrısı Tesub’un erkek kardeşi ve yardımcısıdır.

Teişeba Urartu panteonunda fırtına tanrısının adı olup Urartu tanrısı Teşup ile alakalıdır.

Telipinu Hatti panteonunda bitkilerin yeşermesinden sorumlu, tarlalara yağmur getiren, şimşek ve gök gürültüsünü kontrol eden tanrısının adı olup, Taru’nun oğludur.

Teşup Hitit ve Hurri panteonunda Hebat’ın kocası ve Saruma’nın oğlu olan fırtına tanrısının adıdır. Boğazköy kazılarında diğer erkek tanrıalrın önünde çift taraflı balta ve yıldırım demetiyle sembolize edilmektedir.

Theispas Urartu halkının inanışında iklim tanrısının adı olup, Khaldi ve Artinis ile birlikte Aryan kökenli olmayan üç tanrıdan birisidir.

Thedosius Yedi Uyurları (Ashâb-ı kehf) kutsamak için İstanbul’dan Efes’e giden Bizans imparatorunun adıdır.

Tivaz Luvi panteonunda güneş Tanrısının adıdır (Hitit İstanu; Pala Tijaz)

Ubelluris Hitit halkının inanışında gökyüzünü sırtında taşıyan bir dağ tanrısının adıdır.

Bkz. Upelluris

Ullikummi Antik çağ iblislerinden birisinin adı olup Tanrıların babası Kumarbi’nin oğludur.

Upelluri, Upelluris, Ubelluris Hurri halkının inanışında omuzlarında dünyayı taşıyan bir tanrının adı olup Yunan mitolojisindeki Atlas’ın karşılığıdır.

Urinome Tanrıça Kybele’nin adlarından birisidir.

Uruvanda, Runda Luvi halkının inanışında geyik tanrının adıdır.

Vurukatte, Vurunkatte Hatti mitolojisinde savaş tanrısının adı olup ‘ülkenin üralı’ adıyla da bilinirdi. Hititler onu ‘Zababa’ olarak adlandırmıştır.

Vurusemu, Vurunşemu Hatti güneş tanrıçasının adı olup, aynı zamanda Taru’nun karısı ve Telipinu’nun annesi yeryüzü tanrıçası olarak da tapınılmaktaydı. Hitit mitolojisinde karşılığı Arinna’dır.

Zamama Hitit güneş tanrısının adı olup, sonradan Marduk’la özdeşleştirilmiştir.

Zas Hazuna Hitit panteonunun en önemli fırtına tanrısının adıdır.

Zemelo Frigya halkının inanışında Diounsis’in annesi olan bir yeryüzü tanrıçasının adıdır.

Zibarva Luvi halkının tapındığı tanrılardan birisinin adıdır.

Zintuhi Bir Hitit fırtına tanrıçasının adıdır.

Zippalama Hitit fırtına tanrısı Teşup’un oğlunun adı olup, fırtına tanrılarından birisidir.

Zippalanda Bir Hitit fırtına tanrısının adıdır.

Zippalanusia Hitit fırtına tanrısı Zashanusa’nın karısı olan bir fırtına tanrıçasının adıdır.

Ztak En önemli Hitit tanrılarından birisinin adıdır.

Kaynakça

Özhan Öztürk. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Phoenix Yayınları. Ankara, 2009

Özhan Öztürk. Dünya Mitolojisi. Nika Yayınları. Ankara, 2016